Για να γίνει το ρέμα Πικροδάφνης ένα φυσικό πάρκο στην περιοχή μας

*Του Βαγγέλη Παπασπύρου, υποψήφιου δημοτικού συμβούλου με τον συνδυασμό «Ριζοσπαστική Αριστερή Κίνηση Παλαιού Φαλήρου»

Το ρέμα της Πικροδάφνης, που διασχίζει την περιοχή μας, είναι από τα ελάχιστα που έχουν απομείνει πλέον στην Αττική. Παρ’ ότι δέχτηκε τις επιθέσεις των οργανωμένων συμφερόντων που μπάζωσαν στην αρχή και στην συνέχεια τα καταπάτησαν δεν είχε τελικά την μοίρα που είχαν όχι μόνο τα ρέματα αλλά και οι περισσότεροι ελεύθεροι και κοινόχρηστοι χώροι του λεκανοπεδίου. Αν και ο φυσικός του χώρος συρρικνώθηκε δραματικά τις τελευταίες δεκαετίες και πολλά παραρέματα που συνέβαλαν σε αυτό μπαζώθηκαν, η φυσική του κοίτη έχει διασωθεί σε μεγάλο της μέρος (όπως φαίνεται και στην αεροφωτογραφία που παρατίθεται στο τέλος του σημειώματος αυτού).

Το μπάζωμα των ρεμάτων και η καταπάτηση των παραρεμάτιων εκτάσεων είναι εξαιρετικά επικερδής δραστηριότητα αφού δημιουργεί περιουσίες εκ του μηδενός, προς όφελος όλων των παραγόντων που εμπλέκονται και κινούν τις σχετικές διαδικασίες και εις βάρος όλων των κατοίκων που βλέπουν όχι μόνο να υποβαθμίζεται η ποιότητα της ζωής τους αλλά και να απαξιώνεται η περιουσία τους. Παρά το γεγονός ότι η ελληνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία προστατεύει αυστηρά τα ρέματα, ο κρατικός μηχανισμός και οι δημόσιες υπηρεσίες έχουν σταθεί ανίκανες να αποτρέψουν την δράση των κυκλωμάτων που τα καταπατούν, ενώ πολλές φορές με την στάση τους αφήνουν βάσιμες υπόνοιες ότι «κάνουν πλάτες» στην λεηλασία του δημοσίου χώρου στην οποία επιδίδονται.

Το ρέμα της Πικροδάφνης θα μπορούσε να είναι ένας πνεύμονας πρασίνου στην περιοχή μας, ένας χώρος στον οποίο οι κάτοικοι θα μπορούσαν να κάνουν τους περιπάτους τους, ένας χώρος αναψυχής για τα παιδιά, μία όαση σε μία πόλη που στερείται ελεύθερων χώρων. Αντ’ αυτού αφήνεται να απαξιωθεί, αφού οι φορείς που είναι αρμόδιοι για την προστασία του παίζουν «γαϊτανάκι» με τις ευθύνες τους. Ο ένας φορέας καταλογίζει στις ελλείψεις των άλλων φορέων την αδυναμία του να ασκήσει τις δικές του αρμοδιότητες. Και έτσι καταλήγουμε να μην ενδιαφέρεται τελικά κανένας φορέας για την παράνομη ρίψη λυμάτων στο ρέμα (που εκτός των άλλων είναι και θέμα που θίγει την δημόσια υγεία), να μην ασκεί κανένας φορέας διώξεις σε αυτούς που ρίχνουν μπάζα και σκουπίδια σε αυτό, να μην δίνει κανείς σημασία στο γεγονός ότι παραρεμάτιες εκτάσεις αποκτούν άλλες μη επιτρεπόμενες χρήσεις (π.χ. μετατρέπονται σε υπαίθριους χώρους αποθήκευσης ή στάθμευσης αυτοκινήτων) στερώντας από τους κατοίκους τις λιγοστές δυνατότητες που έχουν για περίπατο.

Η απαξίωση, η υποβάθμιση και η εγκατάλειψη του ρέματος, είτε αυτή γίνεται συνειδητά είτε ασυνείδητα, εξυπηρετούν ιδανικά τον σχεδιασμό εκείνων που το εποφθαλμιούν. Όπως έχει συμβεί και σε άλλους ελεύθερους χώρους του λεκανοπεδίου, η μετατροπή τους σε χωματερές, εστίες μόλυνσης, «κρανίου» τόπους, είναι απαραίτητη για να προωθήσουν τα διάφορα συμφέροντα τις λύσεις που επιθυμούν. Έτσι στην δυσωδία που αναδύεται πολλές φορές από το ρέμα, στην οικτρή εικόνα σκουπιδότοπου που εμφανίζει σε πολλά του σημεία, στην έντονη παρουσία κουνουπιών τους καλοκαιρινούς μήνες κ.λπ. τα οποία προκαλούν την αγανάκτηση όλων μας, προσπαθούν να εμφανίσουν σαν λύση άλλοτε την κατασκευή λεωφόρου κατά μήκος του και άλλοτε τον «εγκιβωτισμό» του ή την «επαναδιευθέτησή» του, που δεν είναι παρά ευφημισμοί για το μπάζωμά του και τελικά την λεηλασία του.

Η δράση αρκετών κατοίκων των δήμων από τις οποίες διέρχεται το ρέμα της Πικροδάφνης (Παλαιού Φαλήρου, Αγίου Δημητρίου, Ηλιούπολης και Αλίμου) απέκρουσε πολλές από τις προσπάθειες μπαζώματος και άλωσης του ρέματος που επιχειρήθηκαν τα τελευταία χρόνια. Μετά από χρονοβόρους, πολυδαίδαλους και πολυέξοδους δικαστικούς αγώνες το Συμβούλιο της Επικρατείας δικαίωσε τις περισσότερες από τις προσφυγές που είχαν γίνει από διάφορες πρωτοβουλίες πολιτών.

Ωστόσο όμως η τύχη του ρέματος δεν έχει κριθεί. Το δέλεαρ για αυτούς που το εποφθαλμιούν είναι πολύ μεγάλο. Για τον λόγο αυτό επιχειρούν να προωθήσουν (σε δήμους, περιφέρεια, πολεοδομίες, νομαρχίες, υπουργεία κ.λπ.) λύσεις «ανάπλασης» και «επαναδιευθέτησης» του ρέματος, μην διστάζοντας να ενδυθούν και οικολογικό μανδύα όταν αυτό τους εξυπηρετεί. Πίσω όμως από αυτές τις λύσεις κρύβεται ο περιορισμός της φυσικής του κοίτης που θα τους επιτρέψει να καταπατήσουν τον χώρο που θα αρπάξουν από το ρέμα, κρύβεται η ανέγερση πέτρινων τοιχωμάτων που θα τους επιτρέψει να προσαρτήσουν σε παραρεμάτια οικόπεδα (ανύπαρκτων ή αμφιβόλων τίτλων ιδιοκτησίας) την έκταση που θα δημιουργηθεί ανάμεσα σε αυτά και τα όρια που έχει σήμερα το ρέμα. Και μόλις με την πάροδο του χρόνου τα οικόπεδα αυτά καταστούν άρτια και οικοδομήσιμα, οι κάτοικοι θα έχουν στερηθεί για πάντα άλλον ένα δημόσιο και ελεύθερο χώρο του λεκανοπεδίου.

Δυστυχώς για την διάσωση και την προστασία του ρέματος, δεν αρκούν μόνο οι δικαστικοί αγώνες που αναλαμβάνουν αυθόρμητα διάφορες ομάδες πολιτών. Χρειάζεται και η κινητοποίηση και η συνδρομή των κατοίκων της περιοχής. Η συμμετοχή τους, η συμπαράστασή τους, η εγρήγορσή τους για την καταγγελία όσων το ρυπαίνουν ή ρίχνουν σκουπίδια σε αυτό, οι διαμαρτυρίες τους στις υπηρεσίες που δεν κάνουν αυτό που ο νόμος ορίζει, είναι ισχυρά όπλα για την προστασία του. Μόνον έτσι θα αναγκαστούν οι διάφοροι φορείς (δήμοι, περιφέρεια, ΕΥΔΑΠ, πολεοδομίες αστυνομία, νομαρχία) να ασκήσουν τις αρμοδιότητες που η Ελληνική Πολιτεία τους έχει αναθέσει. Μόνον έτσι θα αναχαιτιστούν τα συμφέρονται που επιχειρούν να το καταπατήσουν.

Χρειάζεται όμως και κάτι άλλο, που ίσως είναι και το σημαντικότερο: χρειάζεται η διαμόρφωση στην κοινή γνώμη της περιοχής μίας ξεκάθαρης άποψης για το πως πρέπει να αξιοποιηθεί (χωρίς εισαγωγικά) και να αναδειχθεί (πάλι χωρίς εισαγωγικά) το ρέμα έτσι ώστε να ικανοποιεί κατά τον καλύτερο τρόπο τις ανάγκες των κατοίκων. Το γεγονός ότι δεν υπάρχει δυστυχώς μία τέτοια άποψη είναι που κάνει όλες τις πρωτοβουλίες, που ανιδιοτελώς αναλαμβάνονται από διάφορους πολίτες για την υπεράσπιση του ρέματος, να έχουν αποκλειστικά και μόνον αμυντικό χαρακτήρα. Είναι αυτό που κάνει τα συμφέρονται που το ορέγονται να έχουν πάντα την πρωτοβουλία των κινήσεων και να μην παραιτούνται ποτέ από τις επιδιώξεις τους.

Στα πλαίσια αυτά εκείνο που πρέπει να είναι στόχος για το ρέμα, είναι να γίνει ένα φυσικό πάρκο στην περιοχή μας. Ένας χώρος που θα μπορούν οι κάτοικοι να κάνουν τους περιπάτους τους, τα παιδιά να παίξουν μέσα στην φύση, οι νεαρές μητέρες να βγάλουν βόλτα τα μωρά τους, οι γέροι να περπατήσουν χωρίς τον φόβο των αυτοκινήτων και να ξαποστάσουν, τα σχολεία να κάνουν τις εκδρομές τους. Ενώ παράλληλα θα διασφαλίζεται η ευρύτερη υδρολογική του λειτουργία που επιτρέπει στην περιοχή μας να είναι αλώβητη στις πλημμύρες που πλήττουν άλλες περιοχές του λεκανοπεδίου, ο ρόλος του στην κυκλοφορία αερίων μαζών από τον Υμηττό προς την θάλασσα που μας χαρίζει δροσιά το καλοκαίρι, η φύση του που μας κάνει να απολαμβάνουμε καθαρό και ευωδιαστό αέρα.

Η όποια άποψη διαμορφώσουν οι κάτοικοι της περιοχής για το ρέμα θα πρέπει να βασίζεται στην διαφύλαξη της φυσικής του κοίτης και την προστασία της πανίδας και χλωρίδας του. Η πανίδα και χλωρίδα του ρέματος είναι ο τεράστιος πλούτος του, που τον αγνοούν δυστυχώς οι περισσότεροι. Ελάχιστοι π.χ. γνωρίζουν ότι ρέμα χρησιμοποιείται από αποδημητικά πουλιά ως χώρος στάθμευσης στην διάρκεια των μεγάλων ταξιδιών που πραγματοποιούν ή ότι ορνιθολόγοι από την Ευρώπη το επισκέπτονται συχνά για να παρατηρήσουν και να φωτογραφίσουν πουλιά που εποχιακά ή μόνιμα διαμένουν σε αυτό. Και σε εμάς που ζούμε δίπλα ή κοντά στο ρέμα μπορεί οι κοκκινολαίμηδες ή τα «τσιμπλογιαννάκια» να μην προκαλούν εντύπωση. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο με ξένους ειδικούς που έκπληκτοι ανακαλύπτουν ότι μέσα στην καρδιά ενός γιγαντιαίου οικιστικού ιστού, όπως είναι το λεκανοπέδιο της Αθήνας, υπάρχει ένας τέτοιος υδροβιότοπος που σφύζει από ζωή, κάτι το οποίο είναι μοναδικό για τα ευρωπαϊκά δεδομένα.

Το ποιος θα είναι ο χαρακτήρας αυτού του φυσικού πάρκου, το αν θα είναι π.χ. χώρος περιπάτου ή χώρος αναψυχής ή κάτι άλλο, είναι κάτι που θα αποφασίσουν οι κάτοικοι, αφού γίνει οργανωμένη συζήτηση στην περιοχή μας για το ρέμα, παράλληλα με άλλες πρωτοβουλίες που πρέπει επειγόντως να αναληφθούν για την προστασία του (και τις οποίες θα προσπαθήσω να αναπτύξω σε επόμενο σημείωμά μου). Και όταν ξεκαθαρίσουμε τι θέλουμε να γίνει με το ρέμα, τότε είναι που θα καλέσουμε τους ειδικούς (αρχιτέκτονες, πολεοδόμους, περιβαλλοντολόγους κ.λπ.) να κάνουν τις μελέτες τους και τις προτάσεις τους με βάση αυτά που θα έχουμε αποφασίσει εμείς (και όχι κάποιοι άλλοι) και από τις οποίες εμείς θα επιλέξουμε ποια θα υλοποιηθεί.

Αν ζούσε σήμερα ο Δημήτρης Πικιώνης, ο μεγάλος αυτός αρχιτέκτονας που με τις εργασίες ανάπλασης που έκανε στους λόφους της Ακρόπολης και του Φιλοπάππου την δεκαετία του ’50 μας επιτρέπει σήμερα να αντιληφθούμε πως ήταν κάποτε το Αττικό τοπίο και τι ήταν αυτό που οι αρχαίοι Έλληνες αποκαλούσαν «Αττικόν κάλλος», είναι βέβαιο ότι θα έβρισκε στο ρέμα της Πικροδάφνης μαγικές διαδρομές. Ο άνθρωπος αυτός, που έβλεπε με απίστευτη διαύγεια από την δεκαετία του ’50 τι επρόκειτο να συμβεί στο λεκανοπέδιο της Αθήνας τα χρόνια που ακολούθησαν, αποκαλούσε το νερό των ποταμιών και των ρεμάτων της, «αγίασμα» της Αττικής γης.

Και δεν μπορώ να μην κλείσω το σημείωμα αυτό με το παρακάτω απόσπασμά του από το προφητικό κείμενό του «Γαίας ἀτίμωσις» που έγραψε το μακρινό 1954:

Ἡ γῆ τούτη κείτεται τώρα ὡς πρὶν τὸ ὄμορφο σῶμα ἑνός θεϊκοῦ πλάσματος ὅπου κατατρώγει τὶς σάρκες του ἡ ἀρρώστια. Κι ἂν εἶχε μιλιά –κι ἔχει, ἀλλὰ δὲν τὴν ἀκοῦμε– θά ᾽λεγε: Δείλαιοι καὶ ἀμαθεῖς καὶ βάρβαροι, τίκάνετε; τί ἀφανίζετε; Δὲν ξέρετε ὅτι εἶμαι ἡ μητέρα κι ἡ τροφός, τὸ λίκνο, ἡ κοιτίδα, ἡ μήτρα τῆςπερασμένης δόξας καὶ τῆς μελλούμενης; Μάταια θαυμάζετε τὰ μνημεία ποὺ ἔστησαν κάποτε τὰ παιδιάμου. Δὲν ξέρετε πὼς εἶναι σὰρξ ἐκ τῆς σαρκός μου, καὶ πὼς ὅταν ἡ Μορφή μου ἀφανισθεῖ, ἡ δικιά τους θὰχάσει τὸ νόημά της; Τί ἐκάνατε τὴν Ἐλευσίνα; Tί ἐκάνατε τὸν Ἰλισὸ καὶ τὸν Κηφισό, τὰ δυὸ ἁγιάσματά μου;Ἐβάλατε μέσα τους τοὺς ὑπονόμους σας, ἐρίξατε τὰ νερά τῶν ἐργοστασίων σας. Δὲν βλέπω πιὰ βωμούςτῶν θεῶν ἐπάνω εἰς τὰ ὄρη μου καὶ τοὺς λόφους, πάρεξ τὰ γραφεία καὶ τὶς μηχανές τῶν Ἑταιρειῶν σας.Ἐκεῖνοι ἦταν σημάδι λατρείας, σὲ σᾶς δὲν ἀπόμεινε παρ᾽ ἡ κατώτερη μορφή τῆς σχέσης μὲ τὴ Φύση, ἡἐκμετάλλευση. Ἔτσι καταστρέψατε τὴν πρώτη, σεπτή κορυφὴ τῆς Ἀκρόπολής μου, τὸ Λυκαβηττό, τοὺςἕλικες ποὺ σχημάτιζε τὸ περίγραμμά του.

Δ. Πικιώνη, Κείμενα, Εκδόσεις Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2000.

Ιστορικό διεκδικήσεων και αγώνων

Το Ρέμα της Πικροδάφνης με απόφαση του ΥΠΕΧΩΔΕ(9173/1642/1983) χαρακτηρίστηκε ως «χώρος ιδιαιτέρου περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος». Το ρέμα περνάει από τους δήμους Ηλιούπολης, Αγίου Δημητρίου, Παλαιού Φαλήρου, Αλίμου και χύνεται στον κόλπο του Σαρωνικού, δημιουργώντας ένα μοναδικό φυσικό άξονα πρασίνου γι’ αυτές τις περιοχές. Η τύχη της οικολογικής προστασίας και της περιβαλλοντολογικής διαχείρισής του όμως παραμένει στάσιμη, με αποτέλεσμα την κατάσταση που εμφανίζεται στις εκβολές του στο Π. Φάληρο (σκουπίδια, λύματα κλπ). Παράλληλα δεν έχουν εκλείψει οι κίνδυνοι καταπάτησης του φυσικού αυτού άξονα πρασίνου μέσα από επιχειρούμενες “διευθετήσεις” του (τσιμεντοποίηση) σε όλο του το μήκος.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Δήμος Ηλιούπολης είχε αντιδράσει παλιότερα, ζητώντας την άρση της προσωρινής διακοπής εκτέλεσης του «έργου» της τσιμεντοποίησής του χρησιμοποιώντας την κινδυνολογία, ενώ σημαντικός δημόσιος χώρος ένθεν και ένθεν της κοίτης του έχει ήδη καταπατηθεί σε διάφορά σημεία του ρέματος. Στις εκβολές του, ο δήμαρχος του Παλαιού Φαλήρου με την αδιαφορία του, έχει δημιουργήσει με την σειρά του το πιο κατάλληλο “περιβάλλον” για το success story στο Π. Φάληρο. Ένα ρέμα “σάντουιτς” ανάμεσα στις συντηρητικές πολιτικές διαχειρίσεις των κοινών…

Η απόφαση για το τσιμεντάρισμα πάρθηκε μελέτη της ΕΥΔΑΠ και έγκριση του ΥΠΕΧΩΔΕ (παρά την αντίθεση της Διεύθυνσης Ειδικών Έργων Αναβάθμισης Περιοχών). Η ΕΥΔΑΠ ανέθεσε στη Νομαρχία Αθηνών και εκείνη σε ιδιώτη εργολάβο την εκτέλεση της κατασκευής του «έργου», το οποίο θα έχει ως συνέπεια την αλλοίωση του μικροκλίματος της περιοχής, την καταστροφή των καταφυγίων των σημαντικών πληθυσμών πουλιών και των 16 ειδών ορνιθοπανίδας, καθώς και την εξάλειψη των βατραχιών, χελωνών, σκαντζόχοιρων και άλλων μικρών ζώων που διαβιούν στο χώρο του ρέματος.

Η «επιστημονική» και «οικολογική» μέθοδος που εφαρμόζεται από τους αρμόδιους κρατικούς φορείς είναι το τσιμεντάρισμα της κοίτης και των πρανών του ρέματος με πέτρινη επικάλυψη. Έτσι, αντί για αντιπλημμυρική προστασία, θα υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος σε περίπτωση δυνατών βροχών – που με την αλλαγή των κλιματικών συνθηκών είναι ο κανόνας το χειμώνα – γιατί τα νερά θα είναι πιο ορμητικά στο τσιμέντο σε σχέση με το χώμα της φυσικής κοίτης που παρακρατεί σημαντικές ποσότητες. Αντί για προστασία του περιβάλλοντος, θα υπάρξουν προβλήματα με την έλλειψη φιλτραρίσματος και οξυγόνωσης των υδάτων επειδή θα έχει εξαφανιστεί το χώμα και το χαλίκι με αποτέλεσμα το κατακάθισμα διάφορων τοξικών ουσιών (Αλήθεια, έχετε κάνει ρομαντικό περίπατο κατά μήκος του … Κηφισού πρόσφατα;).

Για τη σωτηρία της Πικροδάφνης από τις βλέψεις των κύκλων της ΕΥΔΑΠ, της Νομαρχίας, της πλειοψηφίας του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Ηλιούπολης (και εργολάβων που θα αναλάβουν, ενδεχομένως, να οικοδομήσουν νέες πολυκατοικίες στους χώρους που θα προκύψουν από τις διευθετήσεις του ρέματος) έχει συγκροτηθεί διαδημοτικό κίνημα πολιτών, που ξεκίνησε με την πρωτοβουλία της Παρέμβασης Δημοτών Ηλιούπολης και Επιτροπές Κατοίκων των άλλων δήμων. Συνελεύσεις, συγκεντρώσεις, υπομνήματα σε υπουργεία και οργανισμούς, ερωτήσεις στη Βουλή, είναι τα «κλασικά» μέσα που έχουν χρησιμοποιηθεί για την ευαισθητοποίηση των κατοίκων της περιοχής γύρω από το ρέμα παράλληλα με την σύνταξη επιστημονικών μελετών με τη βοήθεια ερευνητών του Πολυτεχνείου, την προσφυγή κατοίκων από το Παλαιό Φάληρο και τον Άλιμο στο Συμβούλιο της Επικρατείας καθώς και την καταγγελία στην Ευρωπαϊκή Ένωση το καλοκαίρι του 2001.

Άλλοι φορείς που ασχολήθηκαν με το θέμα παρουσιάζοντας μελέτες, με βάση τις οποίες οι κινητοποιημένοι πολίτες υποστήριξαν τις θέσεις τους για το σταμάτημα του τσιμενταρίσματος και την αποκατάσταση του ρέματος στην αρχική φυσική μορφή του, ήταν: το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το Γεωργικό Πανεπιστήμιο Αθήνας και το Πανεπιστήμιο Μονάχου.

To ρέμα, στην πραγματικότητα ένα φυσικό γραμμικό διαδημοτικό πάρκο σε εγκατάλειψη, πρεπει να μας απασχολήσει πολύ. Οι πρόσφατες (2014) νομοθετικές εξαγγελίες (κλικ εδώ) κατ’ αρχήν εγγυμονούν κινδύνους για τον δημόσιο χαρακτήρα του. Η διεκδίκηση της ποιοτικής αναβάθμισης του, πρεπει να γίνει και υπόθεση των κατοίκων.